پژوهشی بر تطبیق موجودات عجیب و غریب نسخۀ عجایب المخلوقات طوسی با کاشی لعاب‌‌های برجستۀ تالار سلام کاخ گلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران، تهران ایران.

2 کارشناس ارشد نقاشی ایرانی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران، تهران، ایران، نویسنده مسئول.

چکیده

 
نگاره‌‌های نسخۀ عجایب‌‌ المخلوقات و غرایب‌ ‌الموجودات (شگفتی‌های آفرینش) نوشتۀ شمس‌‌الدین محمدبن‌‌احمد سلمانی طوسی و کاشی‌‌های مصور سرسرای تالار سلام کاخ گلستان دارای تصاویری با مرکزیت موجودات عجیب‌‌و‌‌غریب هستند. با مطالعه و تحقیق بر این نقوش، شباهت‌‌هایی بین نگاره‌‌های عجایب ‌‌المخلوقات و نقوش روی کاشی‌‌ها، مشخص است. این شباهت و ارتباطِ شکلی، میان آثارِ این دو دوره، مطلب مناسبی برای تطبیق و بررسی این گونه موجودات است. هدف از این تحقیق شناسایی کیفیتِ بصری و تصویری بعضی از عناصر تصویری نگارگری ایران بهوسیلۀ بررسی ارتباط بین نقوش موجودات عجیب کاخ گلستان و نگاره‌‌های نسخۀ عجایب‌ ‌المخلوقات طوسی است. بر همین مبنا، این مقاله به‌دنبال بررسی موضوع و پاسخ به این سؤال بوده است: چه نوع ارتباطی بصری بین نقوش موجودات عجیب کاخ گلستان و نگاره‌‌های نسخۀ عجایب ‌‌المخلوقات طوسی وجود دارد؟ نوع تحقیق، بنیادی و روش تحقیق، توصیفی‌تحلیلی و تطبیقی است. اطلاعات و منابع به‌صورت کتابخانه‌‌ای و میدانی گردآوری شده است. تفحص‌‌های صورت‌گرفته دربارۀ نگاره‌‌های منتخب موجودات عجیب، نشان می‌‌دهد: نگارگران از بیان بصری: فضاسازی و نماد؛ عناصر تصویری: پوزه، بال، دم و...؛ عناصر بصری: رنگ، شکل و بافت؛ ترکیب‌‌بندی: مثلث، دایره بهره برده‌‌اند که دارای اشتراکاتی از خصوصیات تصویری و بصری هستند. تفاوت موجود به لحاظ رنگ‌‌بندی محدود و ماهیت پرتحرک مضامین کاشی برجستۀ کاخ گلستان در مقابل نگاره‌‌های نسخۀ طوسی است. این تصاویر در 4 گروه دسته‌بندی شده‌‌اند: 1. موجودات غریب (تلفیقی) و اژدها، 2. حیوانات ترکیبی (با اجزای حیوانات طبیعی)، 3. حیوانات ترکیبی با موجودات غریب و 4. ترکیب انسان با حیوان.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A research on matching the strange creatures of Aja'ib al-Makhluqat of Tusi with the glazed tiles of Salam Hall of Golestan Palace.

نویسندگان [English]

  • Mina Sadri 1
  • Leila Afshar 2
1 Associate Professor, Department of Art Research, College of Fine Arts, Faculty of Visual Arts, Tehran University,Tehran, Iran.
2 MA., Department of Iranian Painting, College of Fine Arts, Faculty of Visual Arts, Tehran University,Tehran, Iran, Corresponding Author.
چکیده [English]

Figures of Aja'ib al-Makhluqat (creation wonders) written by Shams-oddin Muhammad Bin Ahmad Salmani Tusi and‌ illustrated tiles of Salam hall in Golestan complex have images focusing on wonder creatures. By studying these figures it's recognizable that there are similarities between these images. The similarities and shape connection between works of two periods, make them suitable case studies for surveying such creatures. Purpose of this project is identifying visual and pictorial quality of some Iranian miniature visual elements by surveying the connection between the figures of Salam hall and Aja'ib al-Makhluqat. Based on this, this article attempts to find answer to this question: What kind of visual connection is there between figures of wonder creatures of Salam hall and Aja'ib Al-Makhluqat? This project is fundamental and adopts the descriptive-analytical and comparative method. Information and sources are based on library and field studies. Research on selected figures shows that miniaturists had used visual expression, they also contain creation of atmosphere and symbol, pictorial elements, snout, wing, tail, etc., visual elements, color, form, and texture, composition, triangle and circle. These have similar pictorial and visual qualities. The difference in terms of coloring is limited and tiles themes in Salam hall has a more dynamic character compared to Aja'ib al-Makhluqat figures. These images are categorized into 4 groups: 1- Strange creatures(combined) and dragon 2- hybrid animals (having natural parts of animals) 3- animals mixed with strange creatures 4- human mixed with animals.
The figures of Tusi Aja'ib al-Makhluqat, mentioned in the text, are depicted from wonder creatures in terms of pictorial qualities they are unique. It's probable that the book is written in Nastaliq script by an Iranian calligrapher in 10th century AH.in Ottoman Turkey.The book has 181 images in different sizes and represents unique symbolism in all Iranian versions.
The red leather cover of this book is not contemporaneous with the manuscript and probably dates back to the 13th century AH.
Salam hall, which is located in the north west of Golestan complex next to Khalvat Karim Khani, is the first royal and state Museum of Iran founded by Naser al-Din Shah. Wonder creature tiles of Salam hall are in octagonal, circle, and one in hexagon frame with warm colors of brown, partly yellow, and red with blue ultramarine background. These pictures attributed to the second half of the 19th century. The frequency of the tiles frame shapes with wonder creatures of the Salam hall in Golestan Palace 
This Project has chosen 5 images over 181 images of Aja'ib al-Makhluqat, 5 images over 31 images of Salam hall according to wonder creatures and pictorial similarities categories. To answer the proposed question in the research, the selected images will be matched together.
In the same vein, the desired topics of case studies of Tusi Aja'ib al-Makhluqat and Salam hall 
By observing selected images, we find that there is a wide variety of figures, types, and themes in glazes tiles of Salam hall in Golestan complex which are mostly combinations of traditional and western manners of painting and that's why the integrity and unity of Tusi's Ajaib-al-Makhluqat figures cannot be seen in them. In other words, the combination of Iranian painting qualities with western manners and principles has resulted in a kind of contrast and dualism. Colors are mainly warm and earthly. This quality and tendency to naturalism and realism has made an earthly atmosphere in figures of Golestan complex compared to Tusi's Ajaib-al-Makhluqat and Safavid period and before and they are rather envisioning of corporeal world than spiritual and utopian world in former samples. On the other hand, the existence of noticeable and precious samples such as tiles of Golestan complex contradicts with what is supposed in Qajar period tiles.
Generally, based on found results, these creatures in terms of visual and pictorial qualities have a wide variety in combination and fusion that each combined member can symbolize something. Wonder creatures are reflections of truths that exist in the real world and in Qajar period had been widely used due to spread of imaginations, fantasies, magic, and spells. In Tusi's Ajaib-al-Makhluqat, creatures are depicted from old tales, legends and religious stories.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Ajaib-al-Makhluqat
  • Tusi
  • Golestan complex
  • Miniature
  • Safavid
  • Qajar

منابع

آژند، یعقوب (1385). «دیوارنگاری در دورۀ قاجار»، هنرهای تجسمی، (25)، 34-41.
ترابی، ارکیده (1393). عجایب‌المخلوقات قزوینی در تصاویر چاپ سنگی علیقلی خویی، تهران: نظر.
دهخدا، علی اکبر (1373). لغت‌‌نامۀ دهخدا، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
طوسی، محمد بن ‌محمود بن‌ احمد (1345). عجایب‌ المخلوقات و غرایب الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
عمید، حسن (1388). فرهنگ عمید: شامل واژه‌‌های فارسی و لغات عربی و اروپایی مصطلح در زبان فارسی و اصطلاحات علمی و ادبی، تهران: فرهنگ اندیشمندان.
فلور، ویلم ام؛ چلکووسکی، پیتر؛ اختیار، مریم (1381). نقاشی و نقاشان دورۀ قاجار، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: ایل شاهسون بغدادی.
قزوینی، زکریابن‌محمد (1283). عجایب ‌المخلوقات و غرایب الموجودات، به اهتمام محمد نصیر خوانساری، تهران: چاپ سنگی.
کریمی، اعظم (1385). «بررسی نقش‌‌های کاشی‌‌کاری مجموعۀ کاخ گلستان»، رشد آموزش هنر، 7: 60-63.
گودرزی (دیباچ)، مرتضی (1388). آینۀ خیال،  بررسی و تحلیل تزئینات معماری دوره قاجار، تهران: سورۀ مهر.
مکی‌‌نژاد، مهدی (1387). تاریخ هنر ایران در دورۀ اسلامی: تزیینات معماری، تهران: سمت.
مکی‌‌نژاد، مهدی (1400). فن جمیل: زندگی و آثار استاد علی‌‌محمد اصفهانی (کاشی‌‌ساز و نقاش دورۀ قاجار)، تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
References
Amid, H. (2029). Farhang-e Amid: Including Persian Words and Arabic and European Words that Are Expressed in Persian Language and Scientific and Literary Terms, Tehran: Farhang-e Andishmandan, (Text in Persian).
Azhand, Y. (2006). “Wall painting in the Qajar period”, Visual Arts Magazine, 25, 34-41, (Text in Persian).
Dehkhoda, A. A. (1994). Dehkhoda Dictionary, (1nd ed.), Tehran: Tehran University Press, (Text in Persian).
Floor, W., Chelkowsky, P., Akhtar, M. (2012). Art and artists in Qajar Persia, Translated by Yaghub Azhand, Tehran: Il Shahson Baghdadi, (Text in Persian).
Guderzi (Dibach), M. (2006). Imagination Mirror, Investigation and Analysis of Architectural Decorations of Qajar Period, (1nd ed.), Tehran: Surah Mehr Publications, (Text in Persian).
Karimi, A. (2006). “Investigating the Tiling Patterns of the Golestan Palace Collection”, Roshd Hahanar Honar Journal, 7, 60-63, (Text in Persian).
Makinjad, M. (2007). The history of Iranian Art in the Islamic World: Architectural Decorations, Tehran: SAMT, (Text in Persian).
Makinjad, M. (2021). The Beautiful Art: Life and Works of Master Ali-Mohammed Esfahani (Tile Maker and Painter of the Qajar Period), (1nd ed.), Tehran: Institute of Authoring, Translating and Publishing Works of Art (Text), (Text in Persian).
Qazvini, Z. (1283). Aja'ib al-Makhluqat, Translated by Mohammad Nasir Khansari, Tehran: Lithograph, (Text in Persian).
Torabi, O. (2014). Qazvini's Ajaib Al- Makhluqat in Mirza Ali, Tehran: Nazar, (Text in Persian).
Tusi, M. (1966). Aja'ib Al-Makhluqat, Translated by Mansour Sotudeh, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company, (Text in Persian).
 
URL(s)
URL1: https://b2n.ir/b13973 (تاریخ مشاهده: 1401، 4/23)