مطالعه ی تطبیقی نمود تصویری خلیفه و شاه در آثار صنیع الملک (ملک ضوءالمکان و ناصرالدین شاه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران، نویسنده مسئول.

2 استادیار گروه نقاشی و مجسمه سازی، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

هزار و یک‌شب، مجموعه‌ داستان‌هایی از مشرق زمین است که به دستور ‌‌ناصرالدین‌شاه و زیر نظر ابوالحسن‌خان صنیع‌الملک کتابت و تصویرپردازی شد. با توجه به این فرضیه که ابوالحسن‌خان در تصویر کردن حکایات ‌هزار و یک‌شب از زندگی ایرانیان زمان خود تاثیر پذیرفته، در این مقاله، نگاره‌های «حکایت ملک نعمان و فرزندانش» به‌منظور تطبیق تصاویر خلیفه‌ای به نام ملک ضوءالمکان با تصاویر ‌‌ناصرالدین‌شاه، موردبررسی قرارگرفته است. در این پژوهش، این پرسش مطرح است: چه رابطه‌ای بین تصاویر ضوءالمکان در نسخه‌ هزار و یک‌شب با تصاویری که صنیع الملک از ناصرالدین‌شاه کشیده، وجود دارد؟ هدف از این پژوهش که در گستره پژوهش‌های توصیفی- تحلیلی قرار می‌گیرد، بررسی احتمال تاثیرپذیری تصاویر شاهان هزار و یک‌شب از تصاویر شاهان عصر قاجار است. به همین منظور از رویکرد نشانه‌شناسی بهره گرفته شده است؛ ابتدا، نشانه‌های کلی به‌کار رفته در تصاویر ‌‌ناصرالدین‌شاه قاجار و سپس، نظام‌های نشانه‌‌ای تصاویر ملک ضوءالمکان موردبررسی قرار گرفته است و درنهایت، به مطالعه‌ تطبیقی نظام‌های نشانه‌‌ای تصویری و کلامی در حکایت ملک ضوءالمکان با نظام‌های نشانه‌‌ای در زندگی ‌‌ناصرالدین‌شاه پرداخته شد. در انتها، این نتیجه حاصل شد که، صنیع الملک احتمالا، قصد داشته در تصاویری که از ضوءالمکان در نسخه‌‌ ‌هزار و یک‌شب کشیده، وی را به هیبت پادشاه زمان خود، ناصرالدین‌شاه، تصویر کند. هم‌چنین، با رجوع به داستان زندگی این دو پادشاه، این نتیجه به دست آمد که، زندگی ضوءالمکان نقاط مشترکی با زندگی ‌‌ناصرالدین‌شاه داشته که‌‌ می‌تواند تاییدی باشد بر احتمال تعمد نقاش در ایجاد شباهت میان تصویر ‌‌ناصرالدین‌شاه و ملک ضوءالمکان.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study between the Images of Caliph and Shah in Sani ol Molk’s Art Works (Malek Zu-olmakan and Naser al-Din Shah Qajar)

نویسندگان [English]

  • A. Amjadi 1
  • M. Asadi 2
1 PhD Student of Art Research, College of Fine Arts, Tehran University, Tehran, Iran, Corresponding Author.
2 Associate Professor, Department of Painting and Sculpture, College of Fine Arts, Tehran University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One Thousand and One Nights is a collection of stories that belong to the Orient. The fundamental basis of the book is the Iranian book called "Thousand Legends" which seems to belong to the Achaemenid and Parthian Dynasties. The book was translated into Arabic during the third century AH and became "One Thousand and One Nights" with changes over time. The first Persian version of the book available today is a translation of the Arabic text was written in the thirteenth century AH by Mirza Abdul Latif Tsuji, ordered by Bahman Mirza Qajar. This book published in Tabriz in 1263 AH. Nasser al-Din Mirza, who lived in Tabriz, became interested in the anecdotes. Upon arriving at the monastery, The One Thousand and One Nights manuscript was ordered by Nasser al-Din Shah Qajar and accomplished under the supervision of the painter, Sani ol-Molk. It was completed in six volumes and took seven years (from 1268 to 1275 AH).
There is a hypothesis that Sani ol-Molk has been influenced by the life of Iranians of his time in painting The One Thousand and One Nights manuscript. This hypothesis provides a way to compare the images of The One Thousand and One Nights manuscript with the life of courtiers or other people during the reign of Nasser al-Din Shah. One of the highlights in this field is a comparative study between the images of Caliph in One Thousand and One Nights and Nasser al-Din Shah Qajar. The story of the Caliph Noaman in One Thousand and One Nights is an epic in which the painter has attempted to portray Zu-olmakan, one of the sons of Caliph Noaman, similar to Nasser al-Din Shah. So, in this research, the images of Malek Zu-olmakan in One Thousand and One Nights were reviewed in order to compare them with the images of Nasser al-Din Shah, based on the semiotic approach. In other words, the question is: what is the relevance between the images of Zu-olmakan with the images of Nasser al-Din Shah that were drawn by Abolhassan Khan Sani ol-Molk?
This research is a descriptive-analytical study that collects and analyzes historical evidences to interpret and evaluate historical events. Resources such as books, articles, documents and images have been used to gather information. In this regard, the signs of the images of Zu-olmakan and Nasser al-Din Shah were examined and compared with each other based on the semiotic approach. The studied images also were chosen in which both kings (Nasser al-Din Shah and Zu-olmakan) were in the same position. Subsequently, the semiotic comparison of the life story of Nasser al-Din Shah and Zu-olmakan also discussed.
It was concluded that Sani ol-Molk’s intention was likely to create a similarity between the images of Zu-olmakan and Nasser al-Din Shah. He drew both of them in the same positions of sitting and gesture of hands, the same types of clothing and faces details. Furthermore, referring to the historical facts and the life stories of the two kings, it was concluded that there are so many common points in the lives of them. They were both young kings whose births were the result of a union of two cultures or two civilizations to unite and increase the power. Both were born after years of their families waiting and were anxious for the royal family to continue generations. Despite the custom of raising many children in the royal family, the two kings had only one sister, which there was a close relationship between them. Both kings faced many fights against stronger and more powerful rivals over the succession of their fathers. Also, they fight with their religious and cultural enemies after their reign, and both eventually overcome. Therefore, Sani ol-Molk had many facts to draw Zu-olmakan, similar to the king of his time, Nasser-al-Din Shah. Sani al-Molk may likely have tried, in other cases, to portray some events in the One Thousand and One Nights paintings similar to the reality of Iranian life that would require further studies to prove this hypothesis.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • One Thousand and One Nights
  • Malek Zu-olmakan
  • Nasser al-Din Shah
  • Sani ol-Molk
  • Semiotics
آژند، یعقوب(1390). میرزا ابوالحسن خان غفاری صنیع الملک، تهران: امیرکبیر.
امانت، عباس(1383). قبله عالم: ‌‌ناصرالدینشاه قاجار و پادشاهی ایران(1247-1313)، ترجمه حسن کامشاد، تهران: کارنامه.
تسوجی تبریزی، عبداللطیف(1386). هزار و یکشب، تهران: هرمس.
ثمینی، نغمه(1379). کتاب عشق و شعبده: پژوهشی در هزار و یکشب، تهران: مرکز.
چندلر، دانیل(1387). مبانی نشانهشناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران: سوره مهر.
حسامی، شیدا و امامی‌فر، سید نظام‌الدین(1398). مطالعه نشانه شناختی تصویری در پوسترهای دهه اخیر با تاکید بر بن‌مایه‌های نگارگری ایران، پژوهشنامه گرافیک و نقاشی، شماره 2، 43-52.
حسینی، مهدی و محرم زاده، ناتاشا(1393). بررسی نگاره «وقتی خلیفه با جعفر صحبت‌‌ می‌دارد» از مجموعه هزار یک‌شب مصور صنیع الملک با رویکرد چندصدایی باختین، نگارینه هنر اسلامی، شماره 2، 25-38.
ذکاء، یحیی(1382). زندگی و آثار استاد صنیع الملک، ویرایش و تدوین سیروس پرهام، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
رزمجو، حسین(1370). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
رضایی، عبدالعظیم(1386). گنجینه تاریخ ایران(صفویان-افشاریان-زندیه و قاجاریه)، تهران: آسیم.
زارع زاده، فهیمه و شاد قزوینی، پریسا(1387). بررسی رمزگان واقع‌گرا در نسخه خطی هزار و یک‌شب، مطالعات هنر اسلامی، شماره 9، 7-26.
ستاری، جلال(1388). پژوهشی در دو داستان هزار و یکشب، تهران: مرکز.
سجودی، فرزان(1390). نشانهشناسی کاربردی، تهران: علم.
طاووسی، محمود و درودگر، آمنه(1390). چگونگی بازنمایی فضا و معماری در نگاره‌های ‌هزار و یک‌شب مصور صنیع الملک، نقشمایه، شماره 7، 7-16.
کریمی، بهزاد(1392). ناصرالدین شاه قاجار(پنجاه سال سلطنت)، تهران: پارسه.
محجوب، محمدجعفر(1382). ادبیات عامیانه ایران: مجموعه مقالات درباره افسانهها و آداب و رسوم مردم ایران، تهران: چشمه.
Amanat, A. (2004). ‎Pivot of the Universe Nasir al -Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy (1831 – 1896), Translated by Hassan Kamshad, Tehran: Karnameh (Text in Persian).
Azhand, Y. (2011). Abu›l-Hasan Khan Ghaffari Sani ol-Molk, Tehran: Amirkabir (Text in Persian).
Chandler, D. (2008). ‎Semiotics: The Basics, Translated by Mahdi Parsa, Tehran: Soore Mehr (Text in Persian).
Hessami, S., Emami far, S. (2019). A Semiotic Study of Pictorial Art on Posters of the Last Decade, with an Emphasis on Iranian Painting, Alzahra Research Journal of Graphic Arts &  Painting, 2(2), 43-52. doi: 10.22051/pgr.2019.22919.1014 (Text in Persian).
Hosseini, M., Moharramzadeh, N. (2014). A Study on: “Khalifeh Talks to Jafar” from “One Thousand and One Night” Illustrated by Sani’ol’Molk,Based on Polyphonique Theory of Mikhail Bakhtin, Negarineh Islamic Art, 1(2), 25-38. doi: 10.22077/nia.2014.545 (Text in Persian).
 Karimi, B. (2013). Nasser al-din Shah Qajar (a review of 50 years life), Tehran: Parsehbook (Text in Persian).
Mahjoub, M. J. (2003). Folk literature of Iran (essays), Tehran: Cheshmeh (Text in Persian).
Razmjou, H. (1991). Literary Genres and Relevant Works in the Persian Language, Mashhad: Astan Quds Razavi (Text in Persian).
Rezaie, A. (2007). Treasures of Iranian History (Safavid, Afsharid, Zand and Qajar Dynasty), Tehran: Asim (Text in Persian).
Samini, N. (2000). The book of Love and Magic: a research on One Thousand and One Nights, Tehran: Markaz (Text in Persian).
Sattari, J. (2009). A Study on Two Tales of the Thousand Nights and One Night, Tehran: Markaz (Text in Persian).
Sojoodi, F. (2011). Applied Semiotics, Tehran: Elm (Text in Persian).
Tasooji Tabrizi, A. (2007). The One Thousand and One Nights, Tehran: Hermes (Text in Persian).
Tavousi, M. Doroodgar, A. (2011). The Representation of Space and Architecture in Paintings Embedded in Sani ol-Molk Illustrated Book One Thousand and One Nights, Naghsh Maye, 7, 7-16 (Text in Persian).
Zarezadeh, F. Shad Ghazveini, P. (2008). The Analysis realistic Codes in the Manuscript of One Thousand and One Nights, Islamic Art Journal, 9, 7-26 (Text in Persian).
Zoka, Y. (2003). Life and Works of Sani› - Ol - Molk, Edited by Siroos Parham, Tehran: Cultural Heritage Organization of Iran (Text in Persian).