نگاره و نگاشته فضولی؛ میراث مشترک بینافرهنگی شرق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری پژوهش هنر،دانشکده پژوهشهای عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

 
در تاریخ ادبیات ترکی آذربایجان، شاهد شخصیت‌های ادبی بزرگی هستیم که هرکدام به نحوی به شناخت ادبیات و فرهنگ اسلامی کمک کرده‌اند و آن‌را به اوج رسانده‌اند. یکی از این شخصیت‌های بارز و البته، پایه‎گذار سبک ادبی هندی، محمد فضولی، بزرگ‌ترین شاعر ترکی آذربایجانی در سده‌ دهم هجری است. نسخه‌های خطی مصور این ادیب، آکنده از نگاره‎هایی است که برگرفته از مکاتب نگارگری هم‌عصر خود، یعنی بغداد، عثمانی و تبریز 2 می‌باشد. اهداف این پژوهش، تحلیل نسخه‌های مصور کتب ادبی فضولی، بررسی تاثیر هنر نگارگری ایرانی بر تصاویر مکاتب بغداد و عثمانی و تاثیر مضامین شیعی بر آثار ادبی فضولی و در نهایت، تصویر سازی آن است و تلاش دارد، بدین پرسش‌ها پاسخ داده شود: آیا مصورسازی کتاب‌های فضولی از فرهنگ ایرانی اسلامی تاثیر گرفته است یا نه؟ و مضامین شیعی نگاره‌ها بر چه اساسی اجرا شده‌اند؟ جامعه آماری این پژوهش، مشتمل بر 17 تصویر برگزیده از مجموعه‌های نسخه‌های دست‌نویس فضولی محفوظ در کتاب‌خانه‌های خارج از کشور است. رویکرد پژوهشی این مقاله، از نظر روش، تحلیلی و تطبیقی و از نظر منبع، مطالعات کتاب‌خانه‌ای و اسنادی است. نتایج، گویای این مطلب است که، آثار مورد بررسی از لحاظ محتوا، متن، نگارگری و کتاب‌آرایی تحت تاثیر عرفان، مذهب و ادبیات ایرانی و اسلامی بوده‌ و در واقع، فضولی زمینه‌ای برای فهم و هم‌اندیشی سه جهان ممتزج اسلامی– ایرانی و ترکی است. نکته دیگر این‌که، فضولی با وجود این‌که سنی مذهب بود، اما آثارش تحت تاثیر فرهنگ شیعی شکل گرفته‌ و نگارگران نیز به این امر کاملا، وفادار بوده‌اند.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Painting and Poetry of Fuzuli; the Common Inter-Cultural Heritage of the East

نویسنده [English]

  • N. Jafari Dehkirdi
Ph.D. Student of of Art Research Faculty of Advanced Studies in Arts and Entrepreneurship, Isfahan University of Art. Isfahan. Iran.
چکیده [English]

 
In the history of the Turkish literature of Azerbaijan, we are witnessing great literary figures, each of which has somehow helped in understanding Islamic literature and culture and culminating in it. One of these distinguished characters and of course the founder of the Indian literary genre, Mohammad Fuzuli, is the greatest poet of the Azerbaijani Turkish in the 10th century. Illustrated manuscript of this literature is full of paintings taken from his contemporary painting schools, Baghdad, Ottoman and Tabriz.
The purpose of this research is to analyze the illustrations of Fuzuli literary books and to investigate the influence of Iranian art of painting on the images of Baghdad and Ottoman schools and the influence of Shiite themes on Fuzuli literary works and finally to illustrate them and to try to answer the questions whether the illustrations of books have affected Iranian Islamic culture or not? And according to which basis are the Shiite themes based on the paintings?
Accordingly, in this study we first describe Fuzlui's life, then introduce Baghdad's school of painting and the impact of Iranian painting on the school, and finally analyze Fuzlui's works. At the same time as the Safavid dynasty, we are seeing the development of Iranian book-making art in Istanbul because Sultan Salim I was fully aware of the history of Iranian painting. At this time, Sultan Salim I first went to Tabriz after the victory in the Chaldoran War and collected all the works of art and artists and moved to Istanbul. Over the course of the first half of the 10th century, artists and other artworks were plundered from Iran and turned to Istanbul's Topkapi. In addition, with the capture of areas such as Iraq, a kind of art was discovered in Ottoman Empire under the influence of the Baghdadi School, which had a strong background in book art. These art arrays are very similar to Iranian paintings, which can be said to be imitated the Persian art.
Fuzuli has written his works in three languages: Turkish, Persian and Arabic. All these three languages were spoken in Baghdad those days. Although he was a Sunni believer, he respected Shiite beliefs. His works reflect his attention to Shiite beliefs. His Turkish poems include: Shah and beggar, Layla and Majnun, Masnavi of Bang and Badah, Rozah, Hadiqa al-Soada, Suhbat Al-Asmar, Complaint and Riddle Treatise. Divan of Persian Poetry includes Divan of Poetry, Rand and Zahed, Health and Disease, Anis al-Qalb, Saqiqnameh (The Seven Cups), Ruhnameh (Spirit Travelogue or Husn and Ishq) and Arabic works include Matla’ Al-Eteghad, Divan of Poetry, Kalam and Falsafa.
 According to the purpose of this research, it is related to fundamental research in theory because of its dependence on epistemic domain and its knowledge-making aspect is considered, but it is descriptive-analytic in nature. Therefore, after explaining the subject, the state of the problem and its dimensions are concerned and explored and the rationales are drawn by linking the visual elements of the Baghdad and Ottoman schools with the style of the Tabriz school of painting and the impact of the Shiite themes on the literary and visual works. In this way, the qualitative method of the criterion is certainly in place. The information needed to start the research was provided by the library, the documents and the collection tool was taking notes. The statistical population of the study consisted of selecting 17 pictures of existing manuscripts in overseas libraries.
The results show the studied works in terms of content, text, painting, and book-keeping are influenced by Islamic mysticism, religion and literature, and in fact, the field of thought is a ground for the understanding and consensus of the three Islamic-Iranian and Turkish worlds. Another point is that despite Fuzuli’s religion which was Sunni, his works were influenced by Shiite culture. Persians, Ottoman and Arabs could live together in love and exchange, trade, education, and even bragging, but in the upper classes of the society, the kingdoms and sultans, could not tolerate the presence of each other at a parallel time. At the community level, the situation was different; the citizen of Hillah, regardless of the Ottoman and Safavid sovereignty, and disregarding the linguistic and racial political realities, understood that what is lasting is art, humanity, and the spirit of the regime and this is the essence of all, the foundation of not Royal is eternal. As all those hegemony and majesty fell into neglect in the dust of history, but what remained was a beautiful feeling that was decorated with the water and other colors of the artisans. Today's world and most importantly, today's Iraq is thirsty and eager to repeat such experiences that it has gone through.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Turkish Literature
  • Fuzuli
  • Baghdad Painting
  • Ottoman Painting
  • Tabriz Painting
قرآن کریم(1375). ترجمه مهدی الهی‌قمشه‌ای، تهران: اسوه.
آژند، یعقوب(1389). تاثیر هنرمندان مکتب تبریز در شکل‌گیری و گسترش مکتب استانبول، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، شماره 41،  33-38.
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان(1381). هنر و معماری اسلامی 2، ترجمه یعقوب آژند، تهران: سمت.
بهاری، عبادالله(1394). کمال الدین بهزاد استاد نقاشی ایران، ترجمه اکبر بهجت، شبستر: دانشگاه آزاد اسلامی شبستر.
حسامی، شیدا و  امامی‌فر، سید نظام‌الدین(1397). مطالعه نشانه شناختی تصویری در پوسترهای دهه اخیر با تاکید بر بن‌مایه‌های نگارگری ایرانی، پژوهشنامه گرافیک و نقاشی، دوره 2، شماره 2،  43-52.
حلّی، یوسف(1372). تاریخ الحله نجف، قم: چاپ افست.
خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن همام‌الدین(1333). تاریخ حبیب‌السیر فى اخبار افراد البشر، تهران: چاپ محمد دبیرسیاقى.
خیامپور، رسول و یالتقایا، شرف‌الدین(1329).  فضولی، محیط زندگانی و شخصیت او، دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره 17 و 18، 97-110.
سیوری، راجر(1385). ایران عصر صفوی، تهران: مرکز.
شایسته‌فر، مهناز(1381). معنویت دینی در نقاشی‎های دوران صفوی و عثمانی، پژوهشی اصفهان، دوره 13، شماره 1، 133-150.
شایسته‌فر، مهناز(1384). هنر شیعی در نگارگری و کتیبه‌نگاری تیموریان و صفویان، تهران: مطالعات هنر اسلامی.
شایسته‌فر، مهناز(1385). نسخه خطی حدیقه‌الشهدا شاهکار نگارگری مذهبی مکتب اصفهان، مطالعات هنر اسلامی، دوره 2، شماره 4،  121 – 138.
شایسته‌فر، مهناز(1388). مکتب نگارگری بغداد با تکیه بر مضامین شیعی، مطالعات هنر اسلامی، دوره 5، شماره10، 59 – 76.
صداقت، معصومه(1386). نسخه خطی سیرالنبی شاهکار نگارگری مذهبی عثمانی،  مطالعات هنر اسلامی، دوره 3، شماره 6، 43-62.
صفا، ذبیح‌الله(1365). تاریخ ادبیات در ایران، جلد 4 و 5، تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌الله(1379). حماسه سرایی در ایران: از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری، جلد 4، تهران.: امیرکبیر.
عٌکاشه، ثروت(1380). نگارگری اسلامی، ترجمه غلامرضا تهامی، تهران: حوزه هنری.
علام، نعمت‌اسماعیل(1382). هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی، ترجمه عباسعلی تفضلی. مشهد: بهنشر.
فرخ‌فر، فرزانه(1395). نقش ایرانیان در توسعه مکتب کتاب‎آرایی بغداد عثمانی، مطالعات تاریخ اسلام، دوره 8، شماره 30، 139-158.
فضولی بغدادی، محمد(1382). دانشنامه ادب فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فضولی بیاتلی، ملامحمد(1387). دیوان اشعار فارسی، مقدمه و حواشی حسین محمدزاده صدیق، تهران: دنیای کتاب.
کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی(1376). احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، تهران: مستوفی.
کوپریلی‌زاده، محمدفواد(1924). فضولی حیاتی و اثری، استانبول: یکی شرق کتبخانه‌سی.
مشرف، مریم(1380). زندگی و شعر فضولی بغدادی، تهران: روزنه.
مصاحب، غلامحسین(1356). دایره‌المعارف فارسی، جلد 2، تهران: فرانکلین.
منشی ترکمان، اسکندر بیک(1335). تاریخ عالم‌آراى عباسى، با اهتمام ایرج افشار، جلد 3، تهران: امیرکبیر.
ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین(1335). دیوان اشعار، به تصحیح حاج سیدنصرالله تقوی، اصفهان: کتاب‌فروشی تایید.
نیشابوری، ابواسحاق(1382). قصص الانبیاء، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: علمی و فرهنگی.
Alam, N. (2003). Middle East Arts in the Islamic Era, Translated by Abbas Ali Tafazoli, Mashhad: Behshahr )Text in Persian(.
Azhand, Y. (2011). The influence of Tabrizi Artists on Advent and Development of Istanbul School, Honar-Ha-Ye- Ziba Honar-Ha-Ye Tajassomi, 2(41), 33-38 )Text in Persian(.
Bahari, E. (2015). Kamaluddin Bihzad Master of Iranian Painting, Translated by Akbar Behjat, Shabestar: Islamic Azad University of Shabestar )Text in Persian(.
Blair, Sh. & Bloom, J. M. (2002). Islamic Art and Architecture 2, Translated by Yaghoub Azhand, Tehran: Samt )Text in Persian(.
Farrokhfar. F. (2016). The Role of Iranian in Development of Book-Designing School of Ottoman Baghdad, Historical Studies of Islam, 8(30), 139-158 )Text in Persian(.
Felmming, B. (1996). Turkish Religious Miniatures and Album Leaves, Dreaming of Paradise, Islamic Art from Collection of the Museum of Ethnology, Rotterdam: Materill & Snoech.
Fuzuli Baghdadi, M. (2003). Encyclopedia of Persian literature, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance )Text in Persian(.
Fuzuli Bayatli, M. (2008). Divan of Persian Poetry, Introduction and margins Hossein Mohammadzadeh Sediq, Tehran: Donyaye Ketab )Text in Persian(.
Helli, J. (1993). The History of Najaf›s Helleh, Qom: Offset )Text in Persian(.
Hessami, S., Emami far. S., (2019). A Semiotic Study of Pictorial Art on Posters of the Last Decade, with an Emphasis on Iranian Painting, Alzahra Research Journal of Graphic Arts &  Painting,2(2), 43-52. doi: 10.22051/pgr.2019.22919.1014 )Text in Persian(.
Iskandar. Monshi. (1965). History of Abbasids, By Iraj Afshar, Vol. 3, Tehran: Amir Kabir )Text in Persian(.
Karimzadeh Tabrizi, M. A. (1997). Works of Ancient Iranian Painters, Tehran: Mostufi )Text in Persian(.
Khayyampour, R & Yataqaya, Sh. (1950). Fuzuli, His Living Environment and Personality, Journal of Tabriz Faculty of Literature and Humanities, 17 & 18, 97-110 )Text in Persian(.
Khvānd Mīr, Gh. (1954). The Habeeb-os-seear Fi Akhbare Afrad- ol- Bashar, Tehran: Mohammed Dabri Siyaqi )Text in Persian(.
Köprülü, M. (1924). A Vital and Traceable Prey, Istanbul: Yeki Shargh Kotobkhanehsi.
Milstein, R. (1990). Miniature Painting in Ottoman Baghdad, California: Mazda.
Musharraf, M. (2001). Baghdadi›s Fuzli Life and Poetry, Tehran: Rozaneh (Text in Persian).
Naser Khosrow, A. (1965). Divan of Poems,Corrected by Nasrallah Taqawi, Isfahan: Taeid Bookstore )Text in Persian(.
Neyshabouri, A. (2003). The Story of Anbia,By Habib Yaghmai, Tehran: Elmi & Farhangi )Text in Persian(.
Okasha Th. (2001). Islamic painting, Translated by Gholamreza Tahami, Tehran: Hozehonari )Text in Persian(.
Safa, Z. (1986). History of Literature in Iran, Vol, 5. Part II, Tehran: Ferdows )Text in Persian(.
Safa, Z. (2000). Epic Poetry in Iran: From the Ancient Testament to the Fourteenth Century AH, Vol. 4, Tehran: Amir Kabir )Text in Persian(.
Savory,R.(2006). Iran under the Safavids, Tehran: Markaz )Text in Persian(.
Sedaghat, M. (2007). The Manuscript of Siyaralnabi the Masterpiece of Ottoman Religious Painting, Islamic Art Studies, 3(6), 43-62 (Text in Persian(.
Shayestehfar, M. (2002). Religious Spirituality in Safavid & Ottoman Paintings, Isfahan University Research Journal, 13(1), 133-150 )Text in Persian(.
Shayestehfar, M. (2005). Shiite Art in Timurid & Safavid Painting and Inscription, Tehran: Islamic Art Studies )Text in Persian(.
Shayestehfar, M. (2006). Manuscript of Hadiqah al-Shohada Religious Masterpiece of Isfahan School, Islamic Art Studies, 2(4), 121 – 138 (Text in Persian(.
Shayestehfar, M. (2009). Baghdad Painting School Drawing on Shiite Themes, Islamic Art Studies, 5(10), 59 – 76 )Text in Persian(.
Tanındı, Zeren, (1996). Türk Minyatür sanatı, İstanbul: Türkiye iş Bankası kültür.
The Holy Quran. (1996). Translated by Mehdi Ellahi Qomshai, Tehran: Osweh.
URLs:
  URL1: https://imagesonline.bl.uk/index.php?service=search&action=do_quick_search&language=en&q=Or.+12009
 URL2: https://www.ktb.gov.tr/EN-113954/istanbul---turkish-and-islamic-arts-museum.html
 URL3: https://www.brooklynmuseum.org/opencollection/objects/96783
 URL4: https://www.bnf.fr/en/gallica-bnf-digital-library
URL5://www.britishmuseum.org/research/collection_online/
 URL6: https://www.metmuseum.org/
URL7:http://cagdasmuzebilim.ankara.edu.tr/en/ethnography-museum-of-ankara/
URL8://www.manuscripts.ir/fa/majaleh/100
 URL9:https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Art_of_the_Ottoman_Empire
URL10: http://digital.slub-dresden.de/ppn340473886/4
URL11: https://www.pinterest.com/pin/488640628313588301