بررسی عوامل بصری خط کوفی تزیینی (مطالعه موردی: سه بنای تاریخی اصفهان در قرن پنجم هجری قمری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

 
 
هنر خوشنویسی به اشکال خطوط مختلفی چون کوفی، نسخ، ثلث، نستعلیق و غیره زینت­گر بناهای اسلامی در دوره‌های مختلف بوده است و خط کوفی بنایی، به ویژه، از اواخر قرن پنجم هجری در معماری کاربرد یافته است. مساله پژوهش این است که، آیا می‌توان از خط کوفی به واسطه داشتن قابلیت‌های بصری در طراحی معاصر استفاده نمود؟ لذا، هدف پژوهش، این است که به تحلیل و روند استفاده عناصر بصری خط کوفی تزیینی در سه نمونه بناهای تاریخی استان اصفهان در قرن پنجم هجری قمری، شامل مسجد جامع‌، مقبره پیربکران، مسجد حکیم بپردازد. روش پژوهش حاضر، از لحاظ شیوه اجرا جزو مطالعات توصیفی تحلیلی می‌باشد. در این پژوهش، ابتدا، عناصر بصری خط کوفی تزیینی شناخته می‌شود؛ سپس، روند استفاده از این عناصر در بناهای تاریخی مذکور، مورد بررسی قرار می‌گیرد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد: عوامل تاثیرگذار بر ماندگاری خط کوفی در بناهای تاریخی را می‌توان در عواملی چون سادگی و بی پیرایگی، داشتن نظم و ترتیب منطقی، موجز بودن شکل ساختاری نوشتار، رمزی شدن همراه با خوانایی، وجود فضای سیاه و سفید در کنار هم، فارغ بودن از تغییرات ضخامت دور و اغلب نقطه و اعراب، داشتن پیشینه سنتی و مذهبی، قابلیت هندسی حروف، هم ارزش و هم ارتفاع بودن حروف کوچک و بزرگ، نوشتن و ترکیب با حداقل مواد، مانند آجر، دگرگونی حروف الفبا، از بین رفتن فضای خالی در مواد به‌کار برده شده و غیر خطی در متن، تکرار حروف به گونه‌ای دیگر، قابلیت تغییر فضاهای مثبت و منفی و بافت­پذیری دانست.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Visual Elements of Ornamental Kufic Script (Case Study: Three Historical Buildings of Isfahan in the Fifth Century AH)

نویسنده [English]

  • S. Taravati Mahjoubi
PhD Student of Art Research, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

 
 
 
 Calligraphy art has been existed in various forms such as Kufic, Naskh, Thuluth, Nastaliq, etc. which adorned Islamic buildings in various eras. Kufic script has been used in architecture especially since the 12th century AD. The script is divided into three types of easy, medium, difficult and includes premium features that are highly customizable and highly capable of having secrets in writing. These features can be used to design a text logo, which is one of the most important topics in visual communication. The designer of the visual communication with the knowledge and understanding of this script, by considering the subject of the logo and its functionality, while properly applying the shape and structure of the script which it can offer appropriate behaviour such as deletion, addition, movement, repetition and integration that help the audience understand the topic more and more. The aim of this research is to understand whether the Kufic script can be used in contemporary design because of its visual capabilities. Therefore, the purpose of this study is to analyze and use visual Kufic elements in three examples of Isfahan 12th century AD monuments including Jameh Mosque, Pir Bakran mausoleum, Hakim Mosque. To identify and compare the alphabet of Kufic letters, they have been studied separately in the first to fifth centuries AH (7th to 12th century AD). Each word has been studied as far as possible in the first, middle and last three modes and in addition, the word “Allah” and “La” have been studied because of their different structure and variation in their writing in the Qur'anic versions. In the end, the simplicity of the words in these letters is a hallmark of this script. The structure of the Kufic script, with the exception of Magheli script, is such that in the inscriptions, the order of the text is followed, meaning the words is not written backwards and forwards, because the Kufic is basically a straight line drawn on the horizontal axis, and the letters of the words are less stick together in writing than necessary. Whereas in the Thuluth scripts to achieve the ideal composition, the letters are usually out of place and even have overlapping for proper replacement. The writing system is heavier than the other two in terms of visual load because it must bear the same geometric and plant motifs as the solid base and column. There must always be perfect harmony between these three systems. Today in the graphic space we are looking to convey the concepts with the simplest elements and in the simplest possible way. In the Kufic script, the text is written in the simplest form, with the least elements, but also beautiful and varied. This is part of the purpose of this script and the goal pursued in today's graphics. So this script can be used as a method in graphics to create new works. For example, in visual and written logos, we are looking for the simplest and most minimal elements to achieve the right combination of beauty. Because of these features, Bannai script is the best way to present these works. Of course, how to use, exploit, and how to graphically load it, would be extremely important. By viewing the works of the Bannai Kufic script and its various methods of writing, as well as recognizing the features of this script, it can be used as a template for the creation of graphic works. The present research is a descriptive-analytical study in terms of its method of implementation. In this research, the visual elements of the Kufic script are first identified. Then the process of using these elements in the monuments is examined. The results of this study show that factors affecting the survival of the Kufic script in monuments can be factors such as simplicity and impeccability, logical order, succinct structural form of the text, coding with readability, black and white space side by side, devoid of thick and often dense variations of pictorial script, traditional religious backgrounds, geometric capability, both upper and lower case letters, minimal writing and composition, alphabet transformation, loss of empty space in used materials and nonlinearity in text, repetition of letters in another way, ability to change positive and negative spaces and texture.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kufic Script
  • Visual Elements
  • Isfahan Jameh Mosque
  • Pir Bakran Mausoleum
  • Hakim Mosque
افهمی، رضا؛ افشار کشاورز، مهدی و حسنی، فرحناز(1394). بررسی سیر تحول منطقهای خطوط کوفی تزیینی در معماری دوران آل بویه، دانشگاه تربیت مدرس.
باوندیان، علیرضا؛ قجریان، امید و خدادادی، امین(1391). بررسی خطوط کوفی بنایی و معقلی در مسجد حکیم اصفهان و الهام از آن جهت ساخت سرامیکهای کاربردی، دانشگاه هنر اصفهان.
پرویز، جعفر(1389). فن شناسی وآسیب شناسی نقوش مهری بقعه پیربکران اصفهان، دانشگاه هنر تهران..
حضرت قلی‌زاده، سکینه(1394). تحلیل و بررسی نقوش و خطوط کاشی کاری مسجد حکیم اصفهان، کنفرانس بین‌المللی انسان، معماری، عمران و شهر، تبریز، 1-9.
خراسانی، کاظم و کفشچیان مقدم، علی(1396). شناسایی عوامل تاثیرگذار بر ماندگاری خط کوفی بنایی در دوره معاصر و روند استفاده از آن در طراحی آرم نوشتاری،  باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 46، 41-50.
زمرشیدی، حسن؛ فریدون زاده، حسن و خراسانی، کاظم(1395). تاثیر خط کوفی بر خط کوفی بنایی و تحول آن تا آرمنویسیهای امروز، مطالعات معماری ایران، سال دوم، شماره 10، 123-129.
علی بیگی، رضوان(1388). سیر تحول خط کوفی در نگارش قرآنهای سده اول تا پنجم هجری و بررسی ساختار آن، نگره، سال چهارم، شماره 12، 5-17.
فتاحی، آزاده(1395). تجلی و حکمت تزیینات در مساجد ایرانی نمونه موردی مسجد حکیم اصفهان، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری، مدیریت شهری و محیط زیست در هزاره سوم، رشت، 1-12.
قاسمی سیچانی، مریم؛ قنبری شیخ شبانی، فاطمه و قنبری شیخ شبانی محبوبه(1396). تحلیل مضمون کتیبههای قرآنی ورودیها و محرابهای مسجد جامع اصفهان، پژوهش‌های معماری اسلامی، سال پنجم، شماره 16، 49-66.
قوچانی، عبدالله(1383). خط کوفی معقلی در مساجد باستانی اصفهان، چ. سوم، تهران: بنیاد اندیشه اسلام.
ماهر‌النقش، محمود(1370). طرح و اجرای نقش در کاشیکاری ایران دوره اسلامی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مکی‌نژاد، مهدی(1397). ساختار و ویژگی کتیبههای کوفی تزیینی(گلدار، گرهدار) در دوره سلجوقی و ایلخانی، نگره، سال سیزدهم، شماره 46، 16-27.
Afhami, R., Afshar Keshavarz, M. and Hassani, F. (2015). A Survey of the Regional Evolution of Decorative Kufic Script in Architecture of the Al-Buoyeh Era, Tehran: Tarbiat Modares University (Text in Persian).
Ali Beigi, R., Charei, A. (2009).The Evolution of the Kufic Script in The Writing of First To Fifth Century of  Qur’an and Surveying Its Structure, Negareh, 4(12), 5-17 (Text in Persian).
Bavvandian, A.,Ghajarian, O. and Khodadadi, A. (2012). A Study of the Kufic and Intellectual Kufic Scripts in the Hakim Mosque of Isfahan and Inspiration for the Making of Applied Ceramics, Isfahan Art University (Text in Persian).
Fattahi, A. (2016). Decoration and Wisdom in Iranian Mosques Case Study of Hakim Isfahan Mosque, International Conference on Civil, Architecture, Urban Management and Environment in the Third Millennium, Rasht (Text in Persian).
Ghasemi Sichani, M., Ghanbari Sheykhshabani, F. & Ghanbari Sheykhshabani, M. (2017). Content analysis of Quranic inscriptions on Jameh Mosque of Isfahan entrances and sanctuaries, Journal of Researches in Islamic Architecture of Iran University of Science & Technology, 5(3) (Text in Persian).
Ghouchani, A. (2004). ‎Angular Kufic on old misques of Isfahan, Tehran: Islamic Thought Foundation (Text in Persian).
Hazrat Gholizadeh, S. (2015). Analysis and Stud of Tile Motifs and Tile Scripts of Hakim Mosque of Isfahan, The International Conference on Human, Architecture, Civil Engineering and City, Tabriz (Text in Persian).
Khorasani, K., Kafshchyan Moghaddam, A. (2017). Identifying Factors Affecting Bannai Kufic Script Sustainability in Modern Times, and its Course of Use in Logotype Design, The Monthly Scientific Journal of Bagh- E Nazar, 14(46), 41-50 (Text in Persian).
Maher al-Nashash, M. (1370). Design and Implementation of Motif in Tiling in Islamic Iran, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance (Text in Persian).
Makinejad, M. (2018). Structure and Appearance of Decorative Kufic (Gol-dar, Gereh-dar) Inscriptions in the Seljuk and Ilkhanid Eras, Negareh Journal, 13(46), 16-27. doi: 10.22070/negareh.2018.774 (Text in Persian).
Parviz, J. (2010). Pathology of Mehr Motifs of Pir Bakran Tomb in Isfahan, Tehran University of Art (Text in Persian).
Zomarshidi H, Fereidun Zadeh, H. and Khorasani K. (2017). Development of Banna’i Kufic Script: from Kufic to Contemporary Logotypes, Journal of Iranian Architecture Studies (JIAS), 1 (10), 123-139 (Text in Persian).