تحلیل صوری و محتوایی نقاشی‌های دیواری حمام‌های گنجعلی‌خان کرمان و مهدی‌قلی بیگ مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 علیرضا شیخی، استادیار، گروه صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی. دانشگاه هنر.تهران. ایران(نویسنده مسئول).

2 کارشناسی ارشد نقاشی، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.

چکیده

حمام در فرهنگ ایرانی کارکردهای فرهنگی و اجتماعی جالب توجهی دارد. همواره محلی برای اجرای آیین و سنن بسیار، نشر اخبار، نقل داستان‌های ملی و اساطیری و روایت‎‌های عامیانه بوده است. این مفاهیم و رسوم در قالب نقاشی بر دیواره‌های برخی از حمام‌های تاریخی هنوز روایتگر این داستان‌ها هستند که بخشی از تاریخ هویت قومی این سرزمین است. حمام‌های گنجعلی‌خان کرمان و مهدی‌قلی بیگ مشهد مربوط‌به دورۀ صفوی‌، با نقاشی‌های دیواری قاجاری، شایستۀ تأمل و قیاس هستند. هدف پژوهش حاضر، مطالعۀ بصری و موضوعی نقاشی‌های دیواری در سردر و سربینۀ دو حمام گنجعلی‌خان و مهدی‌قلی بیگ است و به دنبال تحلیل و تطبیق دیوارنگاره‌ها از نظر موضوعی و عناصر بصری آن است. جمع‌آوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و به‌ویژه بر عکاسی میدانی استوار شده است. یافته‌ها نشان از آن دارد که در دیوارنگاره‌های دو حمام مذکور، نقاش، صحنه‌های اسطوره‌ای و خیالی، داستان‌های ادبی و عاشقانه، رویدادهای واقعی زندگی مردم کوچه‌بازار، پهلوانان، موجودات خیر و شر را به‌صورت نمادین نقش زده است و آیین حاکم بر فرهنگ عامه را به‌صورت شفاهی برای مردمان نقل کرده است. نقاشی‌های سردرِ حمام کرمان به‌دلیل وحشت ایجادشده در دورۀ قاجار، بیشتر نمادین بوده، اگرچه نقاش با زیرکی آیین پهلوانی در بین مردم و اعتراض آنها را به تصویر کشیده است. در سربینۀ حمام مشهد اندکی صریح‌تر موضوعات به تصویر کشیده شده که کتیبه‌های مذهبی، ورود به جهان تکنولوژی و بازنمایی محلات شهری، تردید در پذیرش پوشش غربی در این زمره‌اند. می‌توان گفت اوضاع اجتماعی در حمام مشهد با صحنه‌های بیشتری تصویرگری شده است.
 
 


کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Analysis of th Graffities of the Baths of Ganjali Khan in Kerman and Mahdi Gholibegh in Mashhad

نویسندگان [English]

  • Alireza Sheikhi 1
  • Akram Pilechian 2
  • Fatemeh Zahmatkesh 2
1 Assistant Professor, Department of Handicrafts, Faculty of Applied Arts. Art university. Tehran, Iran
2 M.A., Painting, Ferdows Higher Education Institute, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Iranians have always been pioneered in the construction of public buildings, including baths during the Islamic era. Purification in the religion of Islam led to the emergence of the bathhouse, a place of purification. Of course, the bathroom was not only for purification but also a place for performing customs and rituals and cultural and social traditions. And it seems that Islam's recommendations to observe purity in the development of bathhouses have played a significant role especially during the flourishing of Islamic civilization. Bathhouses with murals in various fields have remained during the Qajar period which is the continuation of Safavid and Zand art. Mural painting reached its peak during the Safavid period and continued until the Qajar period. It is one of the visual arts which has changed from cave murals to designs on the walls of palaces, baths, coffee houses, and city walls and is a way to communicate with the audience through painting. To connect the wall parts and the whole architecture of the building, mural painting requires a style that conforms to logical principles. So that the painting should be executed in an appropriate place of the architecture of the building that arouses the admiration of the viewers. In general, each period has a common method and special style in creating works of art Which fits into a single principle and common perception of aesthetics. In particular, the works of the Qajar period are one of these outstanding samples. The Qajar and Zand periods can be considered as an important step in the transition from traditional Iranian painting to a new style and the emergence of an Iranian school with a combination of miniature paintings and the achievements of Western art. In terms of visual approaches, Qajar painting is based on depicting human figures and faces with extreme embellishments. Perhaps the root of these tendencies is towards the ancient greatness of Iran, the re-creation of the brilliant Iranian culture and history, and the introduction of power and glory of the Qajar dynasty. The Features of Qajar paintings are such adding some decorative elements to the figures, especially various jewels, and using patterns and motifs, using the Western style, the predominance of warm colors, performing landscapes, trees, and sky in the background. And also, a tendency to structural symmetry and the replacement of most figures in the middle of the painting, the limited use of light-shadow and exponential volume, soft and gentle shadows on faces and unibrows. During the Qajar period, paintings on plaster were used to beautify and decorate the inside and outside of houses, gardens and palaces, the entrance of baths, Zoorkhane and Saghakhane, masques, passages, and gates. Hence, they performed in large dimensions, unlike paintings in the books. Murals on plaster follow the tradition of miniatures and carpet weaving with the same curved arabesque motifs, flowers, and birds, horses, horse riding, hunting the predatory animals, combatting and banquets and most of the themes are taken from the stories of Shahnameh, the romantic poems, and the stories of the Prophets and Imams. accordingly, this painting follows its previous examples in form and content. In this painting, the colors are cheerful, lively and Ghalamgiri is free. Bathhouses have significant space for social and cultural issues in Iranian civilization. It has always been a place to perform many rituals and traditions, comfort, publish news, narrate national and mythological stories and folk tales. the theme of the paintings is taken from the literary and romantic stories and the real-life events of the people of Bazaar, and apparently, the stories are narrated for the common public. These concepts and customs in the form of paintings on the walls in some historical bathhouses still narrate these stories, which are part of the history of the ethnic identity of this land. The Safavid bathhouses such as Ganjalikhan in Kerman and Mahdi Gholi Beyk in Mashhad can be considered and compared due to Qajar murals painted on their walls. The aim of the present paper is the visual and thematic study of the murals in these two bathhouses. The data were gathered through the library and field-based photography. The findings depict that in murals of the two bathhouses, the painter deliberately has been illustrated mythical and imaginative scenes, literary and romantic stories, the real-life events of people, heroes, and also good and evil creatures for a higher and preferred purpose. In Ganjalikhan's bathhouse due to the horror created during the Qajar period, the paintings were more symbolic, although the painter cleverly depicted the heroic ritual among the people and their protest. In Mahdi Gholi Beyk's bathhouse, the subject or issues are illustrated more explicitly in which religious inscriptions, entry into the world of technology and representation of urban neighborhoods, and hesitation in accepting Western dressing have been shown. It can be said that the social situation in the bathhouse of Mashhad has been illustrated with more scenes.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kerman and Mashhad
  • Ganjali Khan baths and Mehdi Gholibegh
  • painting
  • subject matter
  • and social content
آریان‌پور، امیرحسین(1354) جامعه‌شناسی هنر، انجمن کتاب دانشجویی. دانشکدۀ هنرهای زیبا، تهران: دانشگاه تهران.
افروغ، محمد(1388) «ویژگی‌های حمام‌های ایران در دورۀ صفوی»، کتاب ماه هنر، شمارۀ 130.
آل‌ابراهیم دهکردی، صبا(1394) «نقش درخت سرو و معانی نمادین آن در نگاره‌هایی از «شاهنامه تهماسبی»»، باغ نظر، سال13، شمارۀ 45، 114-105.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم(1342) «گنجعلی‌خان»، نشریۀ دانشکده ادبیات اصفهان، سال1(1).
__________________(1351) «مجموعه‌های تاریخی در کرمان: مجموعۀ گنجعلی‌خان (2)»، نشریۀ زبان و ادبیات یغما، سال 2 (294).
بهدانی، مجید؛ مهرپویا، حسین(1389) «گذری بر جدال اژدها در هنر ایران»، جلوۀ هنر، دورۀ جدید، شمارۀ4.
تقوی، لیلا (1394) «از متن تا تصویر: نشانه‌شناسی صورت و معنا در نقاشی قهوه‌خانه‌ای»، رشد آموزش هنر، دورۀ13 (2).
جلال کمالی، وحیده؛ محبی، حمیدرضا(1396) «هنر نقاشی روی آهک بر سر در حمام گنجعلی‌خان کرمان»، کنگرۀ بین‌المللی مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
جوادی، شهره(1387) «بررسی و تحلیل تزئینات معماری در «مجموعۀ گنجعلی‌خان» شاهکاری از هنر عصر صفوی در کرمان»، باغ نظر، سال 5 (9).
جهانی، میلاد(1398) «بررسی نقوش کاشی‌کاری‌های حمام حاجی در رشت»، پژوهشنامۀ گرافیک و نقاشی، شمارۀ3.
رستمی، طاهره(1383) «گزارش تصویری عملیات مرمتی حمام رضوی(شاه)»، مشهد: معاونت فنی و عمرانی موقوفات آستان قدس رضوی.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن(1378) فرهنگ نمادها، اساطیر، رؤیاها، رسوم، ایما و اشاره، ترجمۀ سودابه فضائلی، تهران: جیحون.
شیخی، علیرضا؛ دشتبانی ملک‌آباد، مینا(1397) «خوانشی بر نقاشی‌های دیواری حمام مهدی‌قلی بیگ مشهد»، نشریۀ هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، دورۀ 23 (1).
قیومی، مهرداد(1378) «حمام گنجعلی‌خان»، رواق، سال 4(4).
طبسی، محسن(1384) جلوه‌های هنر ایرانی در حرم مطهر امام رضا(ع)، خراسان، طرح پژوهشی، مشهد: صدا و سیما خراسان.
کیانی، محمدیوسف(1390) تاریخ هنر معماری ایران در دورۀ اسلامی، تهران: انتشارات سمت.
کریمی، میترا(1382) «گزارش مستندسازی و مرمت نقاشی‌های سربینۀ حمام رضوی (شاه)»، مشهد: معاونت فنی و عمرانی موقوفات آستان قدس رضوی.
ملازاده، کاظم(1379)، دایرة‌المعارف بناهای تاریخی ایران در دورۀ اسلامی، بناهای عام‌المنفعه، تهران: حوزۀ هنری.
 
References:
Afrough, M.(2009). Features of Iranian Bathhouses in the Safavid Era. Mahe Honar Book.
No.130. (text in Persian)
Aryanpour, A.(1975). Sociology of Art. Student Book Association. Collage of Fine Art, University
of Tehran. (text in Persian)
Bastani Parizi, M(1963). Ganj Ali Khan. Journal of Isfahan Faculty of Literature. Vol 1. (text in
Persian)
____________. (1972). Historical Buildings in Kerman: Ganjali Khan Complex (2). Yaghma
Language & Literature Publisher. Vol.2, No.294. (text in Persian)
Chevalier, J; Cheerbrant, A(1969). Dictionnaire des Symboles: Mythes, Reves, Costumes.
(S.Fazayeli, trans.) Tehran: Jeihoon. (text in Persian)
Ghayumi, M(1999). Ganjalikhan Bathhouse. Ravagh. 4(4),47-53. (text in Persian)
Jalal kamali, V; Mohebbi, H. (2017). The Art of Painting on Lime on the Head of Ganjali Khan
Bathhouse in Kerman. International Congress of Civil Engineering, Architecture and Urban
Planning, Shahid Beheshti University, Tehran. (text in Persian)
Javadi, Sh.(2008). The Study of Analysis of Architectural Decorations in “Ganjali Khan
Complex”, a Masterpiece of Art from the Safavid Perion in Kerman. Bagh-e Nazar. 5(9). (text in
Persian)
Karimi, M(2003). Documentation Report and Restoration of Sarbineh’s Painting of Razavi
Bath (Shah Bath). Mashhad: Astan Quds Razavi Endowments. (text in Persian)
Kermani, M(2005). Safihatol Ershad. (M. Bastani Parizi, ed.). Science Publisher, Tehran. (text in
Persian)
Kiani, M(2011). History of Iranian architectural art in the Islamic period. Tehran: Samt. (text
in Persian)
Mollazadeh, K.(2000). Encyclopedia of Iranian Historical Monuments in the Islamic Period,
Public Works. Tehran: Hozeye Honari. (text in Persian)
Pakbaz, R.(2004). Naqqash-I Iran. Tehran: Zarrin. (text in Persian)
Rostami, T.(2004). Video report of the restoration operation of Razavi Bath (Shah Bath).
Mashhad: Astan Quds Razavi Endowments. (text in Persian)
Sheikhi, A; Dashtbani Malek Abad, M. (2018). A Reading on the Bathroom Wall Paintings of Mehdi-
Qolibeyg in Mashhad. Honar-Ha-Ye-Tajassomi (Honar-Ha-Ye-Ziba). 23(1), 39-52. (text in Persian)
Tabasi, M.(2005). Manifestations of Iranian art in the holy shrine of Imam Reza (PBUH).
Research Project. Broadcasting. Khorasan Province, Mashhad, Iran. (text in Persian)
Taghavi, L.(2015). From Text to Image: Semiotics of Picture and Meaning in Coffee House
Painting”, Roshd Amoozesh Honar. 13(2). (text in Persian)
URL:
(تاریخ 1/ 2/ URL 1: www.noandishaan.com (1398
(تاریخ 1/ 2/ URL 2: www.noandishaan.com (1398
(تاریخ 1/ 2/ URL 3: www.kojaro.com (1