بررسی تطبیقی ویژگی‌های بصری درخت سخنگو در نگاره شاهنامه دموت با داستان مشی و مشیانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران، نویسنده مسئول.

2 استادیار گروه هنر اسلامی ، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

چکیده

در باور ایرانیان باستان و منابع کهن ایرانی چون بندهشن، مشی و مشیانه اولین زوج بشر در آفرینش نخستین هستند و ویژگی انسان- گیاه دارند. از طرفی در متن شاهنامه فردوسی هم از درختی سخن‌گو و با ویژگی انسان- گیاه در داستان اسکندر و درخت سخن‌گو اشعاری نقل شده و نگاره‌ای نیز با همین موضوع مصور شده است. اهمیت این ویژگی انسان- گیاه در هر دو مورد، ضرورت انجام پژوهش حاضر را ایجاب کرده است. اهداف پژوهش حاضر، شناخت ویژگی‌های مشی و مشیانه در اساطیر ایرانی و منابع کهن و نیز شناسایی مشخصه‌های درخت سخن‌گو در اشعار و نگارۀ اسکندر و درخت سخن‌گو در شاهنامۀ دموت و نیز شناخت وجوه اشتراک و افتراق مشی و مشیانه و این نگاره است. پرسش‌های پژوهش عبارت‌اند از: 1. مشی و مشیانه در اساطیر ایرانی و درخت سخن‌گو در اشعار و نگارۀ شاهنامۀ دموت دارای چه ویژگی‌هایی بصری و ساختاری هستند؟ 2. مشی و مشیانه در اساطیر ایرانی و درخت سخن‌گو در اشعار و نگارۀ شاهنامۀ دموت از منظر فرم و معنا چه وجوه اشتراک و افتراقی دارند؟ در پژوهش حاضر اطلاعات کتابخانه‌ای، اسنادی و تصویری با رویکرد توصیفی- تحلیلی و تطبیقی بررسی شده است و نمونه‌های مطالعاتی شامل نگارۀ اسکندر و درخت سخن‌گو در شاهنامۀ دموت است. نتایج پژوهش نیز نشان می‌دهد درخت سخن‌گو در شاهنامۀ دموت مطابق با ویژگی‌های مشی و مشیانه با ساقه‌هایی درهم‌پیچیده و ریشه‌های مجزا مصور شده با این تفاوت که فرزندان یا میوه‌های این درخت مانند مشی و مشیانه فقط آدمیان نیستند و این درخت فرزندان حیوانی نیز دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Visual Characteristics of the Wak Wak Tree in Demot's Shahnameh with the Story of Mashi and Mashianeh

نویسندگان [English]

  • Sahar Zekavat 1
  • Khashayar Ghazizadeh 2
1 PhD. student, Department of Comparative and analytical history of Islamic art, Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran, Corresponding Author.
2 Assistant Professor, Department of Islamic art, Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In the belief of the ancient Iranians and sources, such as Bondeheshn, Mashi and Mashianeh are the first human couple in the first creation and have human-plant characteristics. In the text of Shahnameh, have been quoted poems from a talking tree with human-plant characteristics in the story of Alexander in Conversation with Wak Wak Tree and a painting is illustrated with the same subject. The importance of human-plant property in both cases necessitates the present study. The purposes are to identify the characteristics of Mashi and Mashianeh in Persian mythology and ancient sources and to identify the characteristics of Wak Wak Tree in the poems and painting of Alexander in Conversation with Wak Wak Tree in the Demot Shahnameh and their similarities and differences.Research questions include: 1- What are the visual and structural features of Mashi and Mashianeh in the Persian mythology and the Wak Wak Tree in the poems and painting of the Shahnameh of Demot? 2- What are the similarities and differences in their form and meaning of them?
In order to answer the questions raised, first the myth of the first creation and the characteristics of Mashi and Mashianeh have been studied and then the talking (Wak Wak) tree is analyzed. Then the painting of Alexander and the talking (Wak Wak) tree in Demot's Shahnameh and the characteristics of this tree have been studied, and finally, the characteristics of Mashi and Mashianeh and the talking (Wak Wak) tree are compared to the painting of Alexander and the talking (Wak Wak) tree. In the present research, library information and documentary and visual data have been studied and compared with a descriptive-analytical and comparative approach, and the cases studies studied in the research include the painting of Alexander and the talking (Wak Wak) tree in the Shahnameh of Demot, which has the characteristics of Mashi and Mashianeh in mythological and Iran ancient sources. The results of the research show that Mashi and Mashianeh in mythology and the talking (Wak Wak) tree illustrated in Demot's Shahnameh painting, both have human-plant characteristics.
However, Mashi and Mashianeh have a plant identity of the type of rhubarb plant with broad leaves, while the talking (Wak Wak) tree in the painting and in the poems of the Shahnameh has the characteristics of a tree and does not have the characteristics of a bush. The tree in the painting has long leaves. Moreover, they have the power of speech in both humans-plants, Mashi and Mashianeh and talking (Wak Wak) trees and the appearance of both cases are described with two separate roots and twisted stems.  The gender identity of none is clear and this feature is common in the painting and poems of the Shahnameh and ancient texts. In the painting, the gender identity of the faces is not clear and the elegance of the faces is almost the same.  Mashi and Mashianeh are a human couple and two fruits of the same plant and in the poems of the Shahnameh, the talking (Wak Wak) tree has the identity of a human woman and a human man, while in the painting, the tree is depicted with human male and female heads and male and female animal headsbecause Mashi and Mashianeh had one female face and the other male face and the words female and male are used in the poems and the multitude of these faces has not been mentioned. Furtheremore,, in the Bondaheshn, Mashi and Mashianeh are described as standing with their hands on their ears and this situation is not seen in the poems of the Shahnameh and in painting of the Demut's Shahnameh. In general, from this comparison, it can be concluded that the talking tree originated from the ancient creation myths of Mashi and Mashianeh and it is another form of the first human couple.  It has appeared in the form of a talking (Wak Wak) tree in the poems of Shahnameh and Iranian art over time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Mashi and Mashianeh
  • The Myth of Creation
  • Wak Wak Tree
  • Painting of Alexander in Conversation with Wak Wak Tree
  • Demot Shahnameh

مراجع

منابع

آژند، یعقوب (1388) «اصل واق در نقاشی ایران»، هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، 1(38)، 5- 14.
_________(1393) هفت اصل تزیینی هنر ایران، تهران: پیکره.
آموزگار، ژاله (1389) تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
برزگر، الهه (1396) بررسی تطبیقی داستان آفرینش نخستین انسان و چگونگی آن در تورات، انجیل و قرآن و مقایسه آن با اسطورۀ آفرینش در متون دینی زرتشتی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشکدۀ علوم‌انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران.
برمک، مهتاب (1390) بررسی اسطورۀ آفرینش و پیدایش در شاهنامۀ فردوسی و تطبیق آن با اوستا، دینکرد و بندهشن، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.
پاشایی، مژگان (1394) «بررسی جایگاه نقوش نمادین به‌کاررفته در چند نمونه از نگاره‌های شاهنامۀ دموت»، مجموعه مقالات هشتمین کنگرۀ پیشگامان پیشرفت، 958- 951.
تختی. مهلا؛ افهمی، رضا (1390) «تصویر و مفاهیم درخت سخن‌گو بر قالی‌های دستباف»، گلجام، 7(18)، 49- 70.
تختی، مهلا (1390) «بررسی ویژگی‌های تصویرپردازی نوین در قالی‌های موسوم به درخت سخن‌گو (واق‌واق)»، همایش ملی هنر، فرهنگ، تاریخ و تولید فرش دستباف ایران و جهان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد.
حدودالعالم من المغرب الی المشرق (1340) به کوشش منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهرتن.
حسینی، سید محمود (1392) شاهنامۀ بزرگ ایلخانی (دموت)، تهران: عطار.
 حسینی، سید رضا؛ حیدری، فاطمه (1399) «مطالعۀ تحلیلی نقش درخت سخن‌گو در نسخه‌های فارسی و عربی عجایب المخلوقات قزوینی مصورشده در هند»، مطالعات فرهنگ و هنر آسیا، 2(1)، 131- 156.
خلف تبریزی، محمدحسین (1363) برهان قاطع، به اهتمام دکتر محمد معین. تهران: امیرکبیر.
دادگی، فرنبغ (1369) بندهشن، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس.
داعی، سحر (1392) درخت مقدس و نمود آن در فرهنگ و هنر ایران و غرب، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
دمشقی، شمس‌الدین محمد (1357) نخبه الدهر فی عجائب البر و البحر، ترجمۀ حمید طبیبیان، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دهخدا، علی‌اکبر (1373) لغت‌نامه، جلد 14، تهران: دانشگاه تهران.
ذکاوت، سحر؛ قاضی‌زاده، خشایار (1400) «نقش کلاه و سرپوش در نگارۀ مستی لاهوتی و ناسوتی اثر سلطان محمد نقاش»، مطالعات هنر و رسانه، 3(6)، 13-36.
ربیعی، سمیه (1390) مطالعۀ نقوش تزیینی واق در هنر اسلامی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
رسولی، آرزو (طالقانی) (1393- 1392) «داستان آفرینش انسان از منظر اسطوره‌شناسی تطبیقی»، تاریخ ایران، 7(1)، 27- 42.
سیدی، سید حسین؛ علی‌پور، اسماعیل (1389) «بررسی تطبیقی داستان آفرینش انسان در روایت‌های اسطوره‌ای ایران و عرب»، لسان مبین (پژوهش ادب عربی)، 2(2)، 123- 138.
طاهری، علیرضا (1390) «درخت مقدس، درخت سخن‌گو و روند شکل‌گیری نقش واق»، باغ نظر، 8 (19)، 43- 54.
طاهری، علیرضا؛ ربیعی، سمیه (1389) «بررسی خاستگاه و انواع نقوش واق در هنر اسلامی»، جلوۀ هنر، 2(4)، 49- 56.
_________ (1392) «شناسایی و طبقه‌بندی نقش درخت واق‌واق در فرش‌های سده‌های دهم تا سیزدهم هجری ایران»، نگره، 8(25)، 39- 49.
عزیزی یوسفکند، علیرضا؛ مسرور، شیلان؛ احمدی، مانا؛ (1398) «بررسی شاخصه‌های نگارگری مکتب تبریز ایلخانی با تأکید بر شاهنامۀ دموت»، پژوهش در هنر و علوم انسانی، 4 (4)، 31- 40.
کاویانی پویا، حمید (1396) «بررسی تطبیقی آفرینش انسان در اساطیر و ادیان ایران و میان‌رودان»، الهیات تطبیقی، 8 (17)، 139- 156.  
کمندلو، حسین؛ رجبی، محمدعلی (1394) «بررسی کتیبه و درخت سخنگو در هنر فلزکاری خراسان (سده‌های 6 و 7 ق/ 12 و 13 م)»، خراسان بزرگ، 6 (20)، 75- 96.
مختاریان، بهار (1389) «ساختار تغذیه در اسطورۀ مشی و مشیانه بر اساس متون زبان‌های باستانی ایران»، زبان‌شناخت، 1(2)، 107- 120.  
مستوفی، حمدالله (1362) نزهه القلوب، به‌تصحیح گای لیسترانج، تهران: دنیای کتاب.
واشقانی فراهانی، ابراهیم؛ ملکی، سمیرا (1397) «شباهت‌ها و مشترکات آفرینش مردم در اساطیر ایرانی و سامی»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، 14 (51)، 301- 335.
ورعی، نیکو (1396) واکاوی اسطورۀ درخت واق‌واق در نگارگری ایرانی- اسلامی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.
 
 
References
 
Amoozgar, J. (2010). Mythological history of Iran. Tehran: Samt,(Text in Persian).
Amoozgar, J. (2016). Mythological history of Iran. Tehran: Samt,(Text in Persian).
Azhand, Y. (2009).Wak Principle of Persian Painting, Honar-Ha-Ye Ziba Honar-Ha-Ye Tajassomi, 1(38), 5-14,(Text in Persian).
Azhand, Y. (2014). Seven decorative principles of Iranian art, Tegran: Peykareh.
Azizi Yusufkand, A., Masrour, Sh. & Ahmadi, M. (2019). "Investigation of the characteristics of Tabriz Ilkhanid School of painting with an emphasis on Demut's Shahnameh". Research in arts and humanities. 4 (4). 31-40,(Text in Persian).
Barmak, M. (2011). Evaluation of Cration and Genesis Myth in the Shahnamehe Ferdosi and Comparison it with Avesta, Dinkerd and Bondeheshn (Master's thesis). University of Mohaghegh Ardabili,(Text in Persian). 
Barzgar, E. (2017). A comparative study of the story of the creation of the first human being and its way in the Torah, the Gospel and the Qur'an and its comparison with the creation myth in Zoroastrian religious texts (Master's thesis). Faculty of Humanities and Social Sciences, Mazandaran University,(Text in Persian).
Dadgi, F. (1990). Bondaheshn, Translated by: Mehrdad Bahar. Tehran: Tos,(Text in Persian).
Daee, S. (2012), Holy tree and its manifestation in Iran and west culture and art (Master's thesis). Azad Islamic University, Tehran– Central Branch,(Text in Persian).
Dameshghi, Shams Al-Din Muhammad. (1978). The elite of eternity in the wonders of land and sea. Translated by: Hamid Tabibian. Tehran: Baniyad Farhang, Iran,(Text in Persian).
Dehkhoda, Ali Akbar. (1994). Dictionary. Volume 14. Tehran: University of Tehran,(Text in Persian).
Hoseini, S R. & Heidari, F. (2020). “Analytical study of the talking tree motif in Persian and Arabic versions of Qazwini's Wonders of Creation (Ajā'ib al-makhlūqāt wa gharā'ib al-mawjūdāt) depicted in India”. Asian Culture and Art Studies, 2(1), 131- 156,(Text in Persian).
Hosseini, M. (2013). Ilkhanid's Great Shahnameh (Demut). (First Ed). Tehran: Attar,(Text in Persian).
Kamandlo, H., Rajabi, M A, (2015), Investigate the inscription of talking tree Metalworking Art of Khorasan (6 to 7 AH/ 12 to 13 AD), Greater Khorasan, 5(20), 75- 96,(Text in Persian).
Kavyani Pooya, H. (2017), A comparative study of Man Creation in the Iranian and Mesopotamian myths and religions, Comparative Theology, 8(17), 139- 156,(Text in Persian).
Khalaf Tabrizi, M. (1984). Burhane Ghate: To the attention of Dr. Mohammad Moin. Tehran: Amir Kabir,(Text in Persian).
Mokhtarian, B. (2011). The structure of nutrition in the myth of "Mashi and Mashyaneh". ZabanShenakht, 1(2), 107- 120,(Text in Persian).
Mostofi, H. (1983). Nazah al-Qulob, Edited by Guy Listrange. Tehran: World of Books,(Text in Persian).
No Name (1961). The limits of the world from west to east. Manochehr Sotodeh. Tehran: University of Tehran,(Text in Persian).
 
Pashaei, M. (2015). Examining the position of symbolic motifs used in some examples of Demot's Shahnameh paintings, Proceedings of the 8th Congress of Pioneers of Progress, 951-958,(Text in Persian).
Rabiee, S. (2011). The study of decorative patterns of Wak in the Islamic Art (Master's thesis). University of Sistan and Baluchestan,(Text in Persian).
Rasouli (Taleghani), A. (2014), Myths of the Creation of Humankind: Comparative Mythology, Iran History, 7(73), 27- 42,(Text in Persian).
Seyyedi, S h. & Alipour, I. (2010). "Comparative study of the story of human creation in Iranian and Arab mythological narratives". Mobin's language (Arabic literature research). (2). 123-138,(Text in Persian).
Taheri, A. (2012). “The sacred tree, the talking tree and formation of Wak Wak motif”. Bagh-E Nazar, 8(19), 43- 54,(Text in Persian).
Taheri, A,& Rabiee, S. (2011). “Study of the origin and types of Wak motifs in Islamic art”. Glory of Art (jelve-y-honar), 2(4).49-56,(Text in Persian).
Taheri, A,& Rabiee, S. (2013). “Identification and classification of Wak Wak tree motifs in the Iranian carpets of 10th- 13th centuries (A.H.)”. Negareh, 8(25), 39- 49,(Text in Persian).
 
Takhti, M. (2011). Investigating the characteristics of modern imaging in carpets known as the talking tree (waq waq), national conference of art, culture, history and handwoven carpet production of Iran and the world. Najafabad Islamic Azad University,(Text in Persian).
 
Takhti, M,& Afhami, R. (2011).“The image and concept of talking tree on handmade carpets”. Goljaam. 7 (18), 49-70,(Text in Persian)
Varaei, N. (2017), The Study of the Myth of Vaq Vaq Tree in Persian Islamic Painting, Master's thesis, Isfahan university of art,(Text in Persian).
Vashghani Farahaniemail, E, & Maleki, S. (2017). The similarities and commonalities of the creation of people in Iranian and Semitic mythology, Mystical literature and cognitive mythology, 14(51), 301- 335,(Text in Persian).
Zekavat, S,& Ghazizadeh, KH. (2021), The Motif of the Hat and Cover in the Sultan Mohammad’s Painting of Worldly and Otherworldly Drunkenness, art and media studies, 3(6), 13- 36,(Text in Persian).
 
 
 
URL(s)
 
URL 1: https://asia.si.edu/object/F1935.23/ (access date: 2020/08/06)
URL 2: https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/eskandar/sh38 (access date: 2020/12/08)
 URL 3: https://www.drsaina.com/cn-hrb-a632dc81cbc54e0c9ae6483cebd12691/%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%A7%D8%B3 /(access date: 2020/12/11)
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار